Wirus HPV nie tylko wśród kobiet, ale i mężczyzn zbiera bogate żniwa. Wskazują na to nieubłagane dane płynące z Ministerstwa Zdrowia. Rocznie u około trzech tysięcy kobiet diagnozowany zostaje rak szyjki macicy – ponad połowa z nich umiera. Szacuje się też, że w około 30-40% przypadków wirus HPV odpowiada za m.in. nowotwory odbytu, prącia, głowy i szyi.
Wirus HPV – co to jest?
HPV jest skrótem od nazwy Human Papillomavirus, co w tłumaczeniu oznacza wirusa brodawczaka ludzkiego. Zalicza się go do grona tych najbardziej powszechnych – ma ponad 200 typów: od niskiego ryzyka, odpowiadających m.in. za brodawki narządów rodnych, do wysokiego ryzyka, związanych z rozwojem raka szyjki macicy, pochwy, gardła, odbytu i prącia. Większość ludzi nieświadomie w ciągu życia ma z nim kontakt. Do zarażenia dochodzi zwykle drogą płciową. Przebiega ono najczęściej bezobjawowo i samoistnie zanika, stąd też niewiele osób wie, że coś takiego się wydarzyło. Samo zarażenie wirusem HPV nie jest jednoznaczne z zachorowaniem na raka. Oznacza to jedynie zwiększenie ryzyka rozwoju nowotworu, zwłaszcza, jeśli utrzymuje się ono długotrwale. Niestety, nie ma leku na HPV. Można jedynie leczyć zmiany, jakie wywołuje – np. brodawki czy zmiany przednowotworowe. Najskuteczniejsza jest jednak prewencja, a więc szczepionka przeciw HPV. Najlepsze wyniki przynosi podanie jej jeszcze przed rozpoczęciem aktywności seksualnej przez pacjenta, lecz zaleca się ją również osobom dojrzałym.
Zarażenie wirusem HPV
Wirusem HPV można zarazić się przez każdy rodzaj kontaktu seksualnego, nawet bez penetracji, gdyż przenosi się on ze skóry na skórę. Nosiciele wirusa mogą zarażać innych, nawet jeśli sami nie posiadają żadnych objawów. Ryzyko zarażenia zmniejsza, choć nie eliminuje, prezerwatywa, gdyż wirus może znajdować się na obszarze nieobjętym zabezpieczeniem. Nie trzeba też posiadać wielu partnerów, by zachorować. Wirus HPV zazwyczaj przenosi się przez:
- stosunek seksualny,
- kontakt skóra do skóry w okolicy intymnej
- wspólne używanie przedmiotów intymnych, np. ręczników
- z matki na dziecko podczas porodu – zdarza się to rzadko, ale jest możliwe.
Jak się chronić przed wirusem HPV?
Nie ma ochrony, która daje 100% zabezpieczenia przed zarażeniem. Można jednak znacząco zmniejszyć ryzyko. Najlepiej sprawdzają się w tym przypadku szczepionki. Chronią one przed najczęstszymi typami wirusa, m.in. brodawczaka ludzkiego (typ 6 i 11) i raka szyjki macicy (typ 16 i 18). Szczepionka działa najlepiej, jeśli zostanie podana przed rozpoczęciem współżycia, ale mogą ją przyjąć osoby praktycznie w każdym wieku.
Wczesnemu wykryciu choroby służą regularne badania przesiewowe u ginekologa i urologa.
Badanie zalecane kobietom
- Cytologia (Pap test) – to podstawowe badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, które wykrywa nieprawidłowe komórki. Każda ubezpieczona kobieta może je wykonać raz na 2 lata w ramach NFZ. Jeśli jednak pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy, nie warto zwlekać i powtórzyć je jak najprędzej.
- Test HPV DNA – to bardzo czuły i dokładny test wykonywany często podczas cytologii. W ramach NFZ mogą poprosić o niego kobiety w wieku od 25 do 65 lat.
- Kolposkopia –wykonywana jest, gdy wyniki cytologii lub testu HPV dadzą niepokojące wyniki. To nieinwazyjne i bezbolesne badanie pochwy oraz szyjki macicy za pomocą kolposkopu.
Badania zalecane mężczyznom
Nie istnieją jako takie badania przesiewowe dla mężczyzn, ale gdy pojawią się jakiekolwiek niepokojące zmiany, jak np. brodawki, należy pokazać je urologowi lub dermatologowi.
Osobom aktywnym seksualnie zaleca się stosowanie prezerwatyw, które w pewnym stopniu mogą ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa. I podobnie jak w przypadku wszystkich chorób przenoszonych drogą płciową, lekarze zalecają unikanie ryzykownych zachowań seksualnych.
Jak wyglądają objawy zarażeniem wirusem HPV?
Niezwykle trudno jest samodzielnie zauważyć objawy zarażenia wirusem HPV. Szczególnie w przypadku typów wysokiego ryzyka symptomy pojawiają się dopiero wraz ze zmianami przedrakowymi lub nawet rakowymi.
Wirus HPV – mogące pojawiać się objawy
Wirus HPV u kobiet
- Brodawki narządów płciowych – to miękkie narośla, które zwykle nie bolą, ale mogą swędzieć.
- Nieprawidłowe krwawienia – np. po stosunku
- Upławy o niepokojącym wyglądzie lub zapachu
- Ból podczas współżycia
- Dolegliwości przy oddawaniu moczu.
Uwaga. Objawy te mogą sygnalizować wiele innych schorzeń. W celu ustalenia prawdziwej przyczyny ich występowania należy koniecznie udać się do lekarza.
Wirus HPV u mężczyzn
- Brodawki na penisie, mosznie, wokół odbytu lub cewce moczowej.
- Swędzenie, dyskomfort, zaczerwienienie – te objawy występują zdecydowanie rzadziej.
U mężczyzn, podobnie jak u kobiet, powyższe sygnały mogą oznaczać schorzenia inne, niż zarażenie wirusem HPV.
Jak często wykonywać testy pod kątem wirusa HPV?
W przypadku kobiet standardowo testy HPV DNA powinny być wykonywane:
- Od 30 roku życia raz na 5 lat, jeśli wynik jest prawidłowy.
- Co 5 lat, jeśli pacjentka wykonuje cotesting, czyli test HPV łącznie z cytologią.
- W przypadku dodatniego wyniku testu, lekarz może zlecić kontrolę po 12 miesiącach, a nawet wcześniej.
- Cytologia (Pap test) – klasyczna lub płynna, jeśli kobieta wykonuje samą cytologię bez testu HPV, to co 3 lata po 25 roku życia, w zależności od zaleceń i wywiadu zdrowotnego.
Są też wskazania, by testy wykonywać częściej.
- Jeśli wcześniej był już wynik pozytywny, szczególnie na typy wysokiego ryzyka:16 i 18, czyli wskazujące na możliwość zachorowania na raka szyjki macicy.
- Jeśli nieprawidłowo została wykonana cytologia.
- Po leczeniu zmian szyjki macicy.
- W przypadku obniżonej odporności, np. wirus HIV, immunosupresja ( osłabienie układu odpornościowego wywołane normalnie lub przez leki).
Dla mężczyzn
Dla mężczyzn, chyba, że pojawią się objawy w postaci brodawek, zmian skórnych czy dolegliwości w okolicy intymnej, nie ma oficjalnych zaleceń. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów, warto skonsultować swoje wątpliwości z urologiem lub dermatologiem-wenerologiem.
Dodatni wynik testu
Dodatni wynik testu oznacza obecność wirusa HPV w organizmie, ale jeszcze nie raka. Oznacza to tyle, że:
- Układ odpornościowy, w ciągu 1-2 lat, sam zwalczy wirusa. Zdarza się to bardzo często.
- Jeśli wirus zostaje na dłużej, może prowadzić do zmian przedrakowych, ale można je wcześniej wykryć i wyleczyć, zanim rozwiną się w raka.
- W przypadku pozytywnego wyniku testu lekarz może zlecić powtórzenie go za jakiś czas, ale też kolposkopię, dokładniejszą cytologię lub leczenie – jeśli już się pojawiły, zmiany.
O pozytywnym wyniku testu należy także poinformować partnera/partnerkę, tak by druga strona mogła zadbać o swoje zdrowie i wykonać test. Zarażenie wirusem nie oznacza zdrady. Może on uaktywnić się po wielu latach od zarażenia. Poza tym wirus HPV jest tak powszechny, że występuje on częściej, niż zwykłe przeziębienie.
W przypadku pozytywnego wyniku testu zaszczepić się mogą obie strony. Tak, można to zrobić nawet mając wynik pozytywny, pod warunkiem, że nie ma żadnych widocznych zmian i po konsultacji z lekarzem. Szczepienie uchroni przed innymi typami wirusa, nie pogarsza sytuacji zdrowotnej i zmniejsza ryzyko ponownej infekcji.
Szczepienie przeciw wirusowi HPV
Szczepienia chronią przed najczęstszymi typami wirusa HVP odpowiadającymi za raka:
- Szyjki macicy – wirus odpowiada za około 70% przypadków
- Odbytu, gardła, pochwy, sromu, prącia
- Chronią też przed brodawkami płciowymi, które wywołują co prawda niegroźne, ale uporczywe, wstydliwe i często powracające zmiany skórne.
Dzieci i młodzież między 9 a 14 rokiem życia otrzymują dwie dawki szczepionki.
- Pierwsza dawka w wybrany dzień
- Druga dawka po sześciu miesiącach
I to wystarczy, gdyż młody organizm doskonale reaguje i długo się chroni.
Młodzież powyżej 15 roku życia i dorośli otrzymują 3 dawki.
- Pierwsza dawka w wybrany dzień
- Druga dawka po 1-2 miesiącach
- Trzecia dawka po sześciu miesiącach od pierwszej.
Gdzie szukać pomocy?
Szczepienia przeciw wirusowi HPV
ul. Herbowa 2
Zapisy do szczepień – SMS
+48 575 404 099
Poradnie ginekologiczne
ul. Przemysłowa 42
+ 48 672 621 300
2. Medicus-Bonus Środa Wielkopolska
Plac Armii Poznań 3
+ 48 601 699 008
3. Medicus-Bonus Murowana Goślina
ul. Dworcowa 10
+48 618 113 057
Poradnie dermatologiczne
Plac kolegiacki 12A
+ 48 609 747 005
Plac Armii Poznań 3
+ 48 601 699 008
ul. Przemysłowa 42
+ 48 672 621 300
Poradnie urologiczne
Plac Armii Poznań 3
+ 48 601 699 008
ul. Przemysłowa 42
+ 48 672 621 300
Źródła:
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH – Państwowy Instytut Badawczy (Polska)
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
- CDC (Centers for Disease Control and Prevention, USA)
- Demagog.org.pl – weryfikacja danych nt. liczby zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce:
- Europejskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej (ESGO)
Iwona Woźniczko
autor artykułu
Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego, koordynator placówki Medicus-Bonus w Dąbrówce.
Arleta Wojtczak
rekatorka artykułu
Dziennikarka branżowa z wieloletnim doświadczeniem. Redaktorka stron Medicus-Bonus.